Chuyên mục:
Kết quả, Kinh nghiệm triển khai Chương trình OCOP gắn với bảo tồn và phát huy các sản phẩm lợi thế, du lịch nông thôn trên địa bàn tỉnh
Tỉnh Bắc Giang có khoảng trên 500 làng có nghề, trong đó có 39 làng nghề đã được UBND tỉnh công nhận (14 làng nghề truyền thống và 25 làng nghề); có 52 sản phẩm chủ lực, đặc trưng, tiềm năng và hàng trăm sản phẩm địa phương có tiềm năng về quy mô và xu hướng phát triển mạnh, đang được doanh nghiệp, HTX, người dân ưu tiên đầu tư. Nhiều sản phẩm đã xuất khẩu như: mỳ Chũ, vải thiều, nước ép trái cây, mây tre đan Tăng Tiến, đồ gỗ,...
Bên cạnh đó, Bắc Giang là tỉnh có nhiều tiềm năng về phát triển du lịch, với 3 loại hình du lịch chính: Văn hóa tâm linh, lịch sử - văn hóa và sinh thái nghỉ dưỡng. Hiện Bắc Giang có hơn 700 di tích lịch sử, văn hóa cấp tỉnh; trong đó có 103 di tích cấp quốc gia và 4 di tích quốc gia đặc biệt. Ngoài Khu di tích và danh thắng Tây Yên Tử, nhiều điểm du lịch hấp dẫn của Bắc Giang được du khách yêu thích như: Địa điểm chiến thắng Xương Giang, cụm di tích thuộc cuộc khởi nghĩa Yên Thế, rừng nguyên sinh Khe Rỗ, Khu du lịch sinh thái Suối Mỡ, điểm du lịch cộng đồng Bản Ven,… Những di sản văn hóa phi vật thể bao hàm các hình thức văn hóa dân gian, truyền thống như: lễ hội, âm nhạc, dân ca, nghệ thuật, nghề thủ công truyền thống,… Trong đó, quan họ là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm là di sản ký ức thế giới khu vực Châu Á - Thái Bình Dương và một số di sản khác như hát Then, đàn Tính, hát Văn,… Đến nay đã công nhận cho 09 khu, điểm du lịch trên địa bàn tỉnh. Đây là tiền đề và lợi thế lớn của tỉnh trong việc lựa chọn sản phẩm tham gia đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP.
Thực hiện Quyết định số 490/QĐ-TTg ngày 07/5/2018 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án Chương trình Mỗi xã một sản phẩm giai đoạn 2018-2020. Ngày 29/6/2018 UBND tỉnh Bắc Giang đã ban hành Quyết định số 975/QĐ-UBND Phê duyệt Đề án “Chương trình mỗi xã một sản phẩm” tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2018-2020, định hướng đến năm 2030, với một sô nội dung, mục tiêu chính như: Xây dựng tổ chức bộ máy quản lý, điều hành Chương trình OCOP từ cấp tỉnh đến cấp xã; áp dụng đồng bộ các chính sách để thực hiện hiệu quả chương trình OCOP; Tiêu chuẩn hóa tối thiểu 50% số sản phẩm hiện có, tập trung vào các sản phẩm chủ lực, đặc trưng và tiềm năng của tỉnh. Phát triển ít nhất 3 sản phẩm OCOP đạt hạng 5 sao cấp quốc gia; Củng cố, phát triển các hình thức tổ chức sản xuất, kinh doanh, kiện toàn các doanh nghiệp, HTX có sản phẩm tham gia chương trình OCOP; ưu tiên phát triển HTX, doanh nghiệp nhỏ và vừa để sản xuất các sản phẩm truyền thống, dịch vụ có lợi thế đạt tiêu chuẩn, có khả năng cạnh tranh trên thị trường theo hướng liên kết giữa hộ sản xuất với hợp tác xã và doanh nghiệp; xây dựng 06 điểm trưng bày, giới thiệu và bán sản phẩm OCOP trên địa bàn các huyện, thành phố; Đào tạo tập huấn cho 100% cán bộ quản lý chương trình, lãnh đạo các doanh nghiệp, HTX, chủ hộ có đăng ký kinh doanh tham gia chương trình OCOP; Đẩy mạnh xúc tiến thương mại và quảng bá thương hiệu sản phẩm OCOP.
Để triển khai thực hiện các nội dung, mục tiêu đã đề ra, hàng năm UBND tỉnh ban hành kế hoạch thực hiện Chương trình. Trên cơ sở kế hoạch của tỉnh, các huyện, thành phố đã ban hành kế hoạch cụ thể của từng địa phương, thành lập Hội đồng đánh giá, phân hạng sản phẩm cấp huyện; UBND cấp xã bố trí cán bộ để tham mưu triển khai thực hiện Chương trình OCOP tại cơ sở.
Từ ngày 13-14/7/2018 tỉnh Bắc Giang vinh dự được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn lựa chọn để tổ chức Hội nghị toàn quốc triển khai Quyết định số 490/QĐ-TTg ngày 7/5/2018 của Thủ tướng Chính phủ, đưa Bắc Giang trở thành một trong các tỉnh đi đầu cả nước phê duyệt đề án và triển khai thực hiện Chương trình một cách bài bản, có hệ thống, từ việc bố trí bộ máy quản lý chỉ đạo, tổ chức thực hiện, vận dụng các cơ chế, chính sách huy động nguồn lực, đến hướng dẫn triển khai, tư vấn phát triển sản phẩm, xúc tiến thương mại,…
Hoạt động du lịch cộng đồng tại Bản Ven, xã Xuân Lương, huyện Yên Thế
Sau 03 năm triển khai thực hiện Chương trình OCOP, tỉnh Bắc Giang đã đạt được những kết quả bước đầu quan trọng, đang tạo nên động lực mới trong xây dựng nông thôn mới, trong phát triển kinh tế nông thôn, được hệ thống chính trị các cấp và xã hội đồng tình ủng hộ và tích cực tham gia, cụ thể:
- Chương trình đã tạo ra phong trào khởi nghiệp sâu rộng tại các địa phương, đã có nhiều HTX, doanh nghiệp được thành lập và tham gia, trong đó HTX tham gia chiếm tỷ lệ cao nhất (chiếm 87,7%, điều này hoàn toàn phù hợp với mục tiêu của Chương trình OCOP là Phát triển các hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh). Có nhiều thanh niên trẻ có trình độ, nhiệt huyết khởi nghiệp từ nông nghiệp, tạo ra nhiều sản phẩm thể hiện sự sáng tạo của người dân.
- Các hoạt động hỗ trợ đã được tổ chức thực hiện chuyên nghiệp, có chiều sâu, bước đầu đã hình thành đội ngũ cán bộ triển khai chương trình các cấp năng động, nhiệt tình, được đào tạo bỗi dưỡng kiến thức đảm bảo năng lực hỗ trợ thúc đẩy các chủ thể thực hiện chương trình OCOP tại địa phương.
- Vận dụng và thực hiện lồng ghép các chính sách có liên quan của Trung ương và của tỉnh để thực hiện Chương trình như: Thông tư số 08/2019/TT-BTC ngày 30/01/2019 của Bộ Tài chính; Nghị quyết số 24/2018/NQ-HĐND ngày 06/12/2018 của HĐND tỉnh ban hành quy định một số chính sách hỗ trợ, khuyến khích phát triển hợp tác xã, liên hiệp HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Giang; Quyết định số 08/2018/QĐ-UBND ngày 02/5/2018 của UBND tỉnh Quy định một số nội dung thực hiện Thông tư số 43/2017/TT-BTC ngày 12/5/2017 của Bộ Tài chính. Với tổng kinh phí huy động khoảng 16.900 triệu đồng, trong đó ngân sách nhà nước hỗ trợ khoảng 6.900 triệu đồng.
- Đến hết năm 2020 toàn tỉnh đã có 95 sản phẩm của 10 huyện, thành phố được đánh giá, phân hạng và đạt từ 3 sao trở lên, trong đó có 71 sản phẩm đạt 3 sao và 24 sản phẩm đạt 4 sao theo Bộ tiêu chí quốc gia. Trong số 95 sản phẩm OCOP của tỉnh có 50 sản phẩm thuộc nhóm sản phẩm chủ lực, đặc trưng và tiềm năng (24 sản phẩm thuộc nhóm chủ lực; 18 sản phẩm thuộc nhóm đặc trưng; 8 sản phẩm thuộc nhóm tiềm năng), còn lại là các sản phẩm khác của địa phương.
- Các sản phẩm tham gia đánh giá, xếp hạng đa dạng, phong phú. 100% Sản phẩm được đánh giá, phân hạng đã có bước tiến về chất lượng, bao bì, nhãn mác, đảm bảo điều kiện theo quy định. Nhiều sản phẩm đã được sự quan tâm và ký kết hợp đồng tiêu thụ với các siêu thị, nhà phân phối lớn.
- Chương trình OCOP được triển khai đã khuyến khích các doanh nghiệp, HTX, chủ thể đầu tư vào nông nghiệp, góp phần chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn, giải quyết việc làm, nâng cao giá trị sản phẩm, tăng thu nhập cho người dân nông thôn. Tỷ lệ các chủ thể có sản phẩm được công nhận từ 3 sao trở lên tăng quy mô sản xuất, tăng số lượng sản phẩm đạt trên 80%.
- Về hoạt động xúc tiến thương mại, trong 03 năm, tỉnh Bắc Giang đã hỗ trợ cho trên 50 lượt HTX, doanh nghiệp, chủ thể có sản phẩm tiêu biểu đặc trưng và sản phẩm OCOP tham gia các hội chợ triển lãm, xúc tiến thương mại tại các tỉnh: Quảng Ninh, Lào Cai, Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Hòa Bình, Nha Trang,… Liên minh Hợp tác xã tỉnh tổ chức các hội nghị kết nối cung cầu, hỗ trợ các chủ thể tham gia hội chợ trong nước. Các huyện, thành phố đã tổ chức hội chợ, trưng bày sản phẩm gắn với các hoạt động, kỷ niệm các ngày lễ lớn nhằm quảng bá, tuyên truyền hình ảnh sản phẩm OCOP của địa phương mình. Một số địa phương phát triển hệ thống trung tâm, điểm giới thiệu, quảng bá sản phẩm OCOP như các huyện: Yên Thế, Lục Nam, Việt Yên, Hiệp Hòa, thành phố Bắc Giang,… Một số sản phẩm đã vào các siêu thị lớn như BigC, VinMart, Aeon, …
- Về phát triển sản phẩm du lịch, năm 2019 tỉnh Bắc Giang đã ban hành kế hoạch Hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng thôn Nà Ó, xã An Lạc, huyện Sơn Động; bản Ven, xã Xuân Lương, huyện Yên Thế và vùng cây ăn quả huyện Lục Ngạn năm 2019-2020. Trong đó, tại huyện Sơn Động đã hình thành một số dịch vụ du lịch cộng đồng, mỗi năm đón khoảng 18.000 lượt khách đến thăm quan, trải nghiệm; tại HTX Thân Trường, huyện Yên Thế là điểm thu hút được nhiều du khách đến dừng chân, thăm quan, đặt các dịch vụ ăn nghỉ, với khoảng 50.000 lượt khách đến thăm quan trải nghiệm; tại vùng cây ăn quả huyện Lục Ngạn vào mùa vải thiều, mùa cam, bưởi,… mỗi năm đón khoảng 300.000 lượt khách về tham quan trải nghiệm. Huyện đã quy hoạch một số điểm phát triển du lịch miệt vườn, bố trí các điểm đẹp, thuận lợi cho hành trình của du khách tại các xã Quý Sơn, Hồng Giang, Thanh Hải,…
Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện Chương trình OCOP cũng nhận thấy một số khó khăn, hạn chế như:
- Nhận thức về Chương trình OCOP của một số địa phương, chủ thể sản xuất chưa rõ ràng, nhận thức về các vẫn đề liên quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh còn đơn giản và hạn chế, có tư tưởng ngại khi được tư vấn hoàn thiện các thủ tục cần thiết về điều kiện tham gia.
- Bộ máy quản lý và triển khai thực hiện ở cơ sở chủ yếu là kiêm nhiệm. Mặc dù đã được tham gia một số hội nghị tập huấn, tuy nhiên nội dung Chương trình OCOP mới, đa dạng nên việc nắm bắt còn chưa đầy đủ, nhất là nội dung tư vấn hướng dẫn hoàn thiện sản phẩm.
- Các sản phẩm của địa phương vẫn chủ yếu là sơ chế, chưa được chế biến sâu. Việc hình thành chuỗi từ sản xuất, chế biến, bảo quản, đến tiêu thụ sản phẩm còn ít. Số lượng và chất lượng sản phẩm OCOP của một số địa phương chưa tương xứng với tiềm năng lợi thế; chất lượng sản phẩm còn ở tầm địa phương, sản lượng tiêu thụ ít, nhỏ lẻ. Sản phẩm đặc sản trên địa bàn tỉnh tuy nhiều, song vẫn chưa được nhiều khách hàng trong và ngoài nước biết tới.
- Công tác lãnh đạo chỉ đạo và tham gia của các địa phương không đồng đều, chưa có lộ trình đầu tư nâng cấp sản phẩm để nâng hạng sao, chưa có sản phẩm tham gia đánh giá 5 sao cấp quốc gia.
- Sản phẩm du lịch và các dịch vụ tại các khu, điểm du lịch và du lịch cộng đồng chưa phong phú, hấp dẫn. Nguồn vốn của nhà nước và của cộng đồng dân cư đầu tư cho phát triển du lịch cộng đồng còn hạn chế.
- Các nội dung chi quy định Điều 20b Thông tư số 08/2019/TT-BTC ngày 30/01/2019 của Bộ Tài chính sửa đổi bổ sung một số điều của Thông tư số 43/2017/TT-BTC ngày 12/5/2017 của Bộ Tài chính quy định quản lý và sử dụng kinh phí sự nghiệp thực hiện Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2016-2020 còn hạn chế, chưa cụ thể và chưa bao quát các nội dung cần thiết để triển khai thực hiện Chương trình OCOP và để phát triển sản phẩm OCOP như: thiếu nội dung về tư vấn phát triển sản phẩm, đào tạo tập huấn, hỗ trợ bao bì,... dẫn đến khó khăn trong công tác quản lý và sử dụng nguồn vốn được giao. Chưa có chính sách khen thưởng các chủ thể OCOP nên chưa khuyến khích tạo động lực cho các đơn vị tham gia Chương trình.
- Bộ Tiêu chí đánh giá, phân hạng sản phẩm theo Quyết định số 1048/QĐ-TTg ngày 21/8/2019 của Thủ tướng Chính phủ chưa bao quát hết các nhóm sản phẩm hiện có; việc quy định tỷ lệ sử dụng nguyên liệu địa phương theo Quyết định số 781/QĐ-TTg ngày 08/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ sẽ hạn chế việc liên kết giữa các vùng sản xuất và bao tiêu sản phẩm; Công tác kiểm tra giám sát chất lượng sản phẩm OCOP sau khi được công nhận còn hạn chế.
Trên cơ sở triển khai thực hiện có hiệu quả Chương trình OCOP trên địa bàn tỉnh Bắc Giang, rút ra một số bài học kinh nghiệm sau:
- Thứ nhất, Thường xuyên tổ chức tuyên truyền, nâng cao nhận thức, phương pháp, cách thức tiếp cận và triển khai Chương trình đến đội ngũ cán bộ các cấp, đến các doanh nghiệp, HTX, chủ thể sản xuất để tạo nên phong trào sâu rộng sản xuất, kinh doanh sản phẩm OCOP; đặc biệt là cán bộ chủ chốt, người đứng đầu để thống nhất trong nhận thức và hành động.
- Thứ hai, Coi Chương trình OCOP là một chương trình phát triển kinh tế quan trọng, chủ lực của cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới bền vững. Tập trung phát triển các sản phẩm đặc trưng, chủ lực, tiềm năng; các sản phẩm có lợi thế so sánh, có tiềm năng về quy mô và xu hướng phát triển mạnh, gắn với đơn vị làng, xã để phát huy nội lực, sức sáng tạo, hình thành các chuỗi giá trị sản phẩm.
- Thứ ba, Tổ chức thực hiện theo chu trình OCOP thường niên và phải được tổ chức quản lý khoa học, đồng bộ có hệ thống từ cấp tỉnh đến cơ sở. Cấp tỉnh hình thành bộ phận nghiệp vụ chuyên trách OCOP; cấp huyện cần có 1-2 cán bộ chuyên trách tham mưu giúp việc; cấp xã cần có 01 cán bộ chuyên môn. Các cán bộ cần được đào tạo để có trình độ năng lực, nhận thức, có tinh thần trách nhiệm cao đối với nhiệm vụ được giao.
- Thứ tư, Cần vận dụng các chính sách một cách linh hoạt, đồng thời có chính sách hỗ trợ phù hợp để khuyến khích các HTX, doanh nghiệp và các chủ thể đầu tư phát triển sản phẩm, xây dựng thương hiệu từ đó nâng cao giá trị gia tăng của từng sản phẩm, tập trung vào hỗ trợ một số nội dung như: Hoàn thiện quy trình sản xuất, nâng cấp nhà xưởng, hỗ trợ máy móc thiết bị sản xuất, thiết kế nhãn mác, bao bì sản phẩm, chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, bảo hộ nhãn hiệu, khen thưởng theo thứ hạng đạt sao,…
- Thứ năm, Đẩy manh các hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối cung cầu, giới thiệu sản phẩm. Hình thành mạng lưới kết nối sản xuất, kinh doanh dịch vụ kết hợp với các hoạt động xây dựng, phát triển thương hiệu, phát triển mở rộng thị trường cho các sản phẩm phát triển bền vững.
- Thứ sáu, Xác định rõ trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong quá trình thực hiện mục tiêu phát triển du lịch cộng đồng, nông thôn. Tập trung hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng tại các điểm du lịch cộng đồng có tiềm năng trên địa bàn tỉnh. Phải có sự liên kết với các chuyên gia, đơn vị tư vấn và các tỉnh phát triển du lịch cộng đồng hiệu quả.
Để nâng cao hiệu quả và chất lượng của Chương trình OCOP, trong thời gian tới tỉnh Bắc Giang tập trung triển khai một số nhiệm vụ, giải pháp sau:
- Thứ nhất, Tiếp tục tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho toàn xã hội hiểu được mục đích, ý nghĩa của chương trình OCOP, từ đó thúc đẩy sản xuất, tạo điều kiện và động lực cho người sản xuất mạnh dạn đầu tư, phát triển các sản phẩm lợi thế của mỗi địa phương. Coi đây là nhiệm vụ trọng tâm trong thực hiện xây dựng NTM và cơ cấu lại sản xuất nông nghiệp ở địa phương.
- Thứ hai, Thực hiện đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực, kỹ năng cho đội ngũ cán bộ và các chủ thể sản xuất tham gia Chương trình. Đồng thời Tổ chức các đoàn công tác của tỉnh đi học tập, trao đổi kinh nghiệm tại các tỉnh, thành phố điển hình trong thực hiện Chương trình OCOP.
- Thứ ba, Triển khai thực hiện các cơ chế chính sách của trung ương, của tỉnh; đồng thời nghiên cứu tham mưu ban hành cơ chế chính sách hỗ trợ phát triển các sản phẩm OCOP phù hợp với điều kiện của tỉnh.
- Thứ tư, Đẩy mạnh xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, tem truy xuất nguồn gốc. Đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, quảng bá, giới thiệu sản phẩm OCOP. Xây dựng các điểm giới thiệu và bán sản phẩm OCOP trên địa bàn các huyện, thành phố.
- Thứ năm, Tập trung hướng dẫn thành lập mới, đồng thời củng cố, phát triển HTX, doanh nghiệp để sản xuất các sản phẩm có lợi thế, có khả năng cạnh tranh trên thị trường theo hướng liên kết giữa hộ sản xuất với hợp tác xã và doanh nghiệp.
- Thứ sáu, Tập trung phát triển sản phẩm OCOP gắn với du lịch nhằm thu hút du khách, đồng thời quảng bá hoạt động du lịch, tiêu thụ và nâng cao giá trị cho sản phẩm OCOP của tỉnh.
- Thứ bẩy, Thường xuyên kiểm tra, giám sát tình hình triển khai thực hiện Chương trình; quản lý chặt chẽ quy trình sản xuất đảm bảo chất lượng, an toàn thực phẩm đảm bảo tiêu chuẩn theo Chương trình OCOP.
Để tiếp tục thực hiện có hiệu quả Chương trình OCOP giai đoạn 2021-2025, Bắc Giang xin đề xuất với Trung ương một số nội dung sau:
1. Đề nghị Bộ Nông nghiệp và PTNT tham mưu chính phủ ban hành chính sách hỗ trợ phát triển sản phẩm OCOP trong giai đoạn 2021-2025 để các địa phương có đủ căn cứ pháp lý xây dựng chính sách riêng của tỉnh hoặc làm căn cứ cụ thể hóa chính sách trên địa bàn tỉnh. Đồng thời tham mưu điều chỉnh, bổ sung và hướng dẫn thực hiện một số nội dung Bộ tiêu chí đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP, cụ thể:
- Quy định Tổ tư vấn giúp việc Hội đồng đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP lần 1; Hội đồng đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP lần 2.
- Nghiên cứu bổ sung một số nhóm ngành sản phẩm cho phù hợp với thực tế. Xem xét bỏ quy định về tỷ lệ sử dụng nguyên liệu địa phương theo Quyết định số 781/QĐ-TTg vì sẽ hạn chế việc liên kết giữa các vùng sản xuất và các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân liên kết bao tiêu sản phẩm.
- Hướng dẫn thực hiện một số tiêu chí như: về quy mô sản xuất; các tiêu chí về đánh giá chất lượng sản phẩm (còn theo cảm quan là chính); về quy mô sản xuất,…
- Tham mưu, đề xuất với Chính phủ có văn bản quy định mức chi cho Hội đồng đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP và Tổ giúp việc Hội đồng đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP cấp tỉnh, cấp huyện.
2. Đề nghị Bộ Tài chính nghiên cứu bổ sung một số nội dung chi và mức chi tại Điều 20b Thông tư số 08/2019/TT-BTC ngày 30/01/2019, cụ thể: thuê chuyên gia tư vấn phát triển sản phẩm OCOP; Chi hỗ trợ bao bì, nhãn mác sản phẩm; Chi hỗ trợ áp dụng quy trình kỹ thuật và quản lý chất lượng đồng bộ; Hỗ trợ xây dựng/nâng cấp điểm bán hàng hoặc trung tâm OCOP; Hỗ trợ kinh phí (thưởng) cho chủ thể có sản phẩm được công nhận sản phẩm OCOP đạt 3 sao trở lên; hỗ trợ tư vấn phát triển sản phẩm,…
3. Tăng cường tổ chức các hội nghị tập huấn, bồi dưỡng để nâng cao năng lực cho cán bộ OCOP các cấp.
Đỗ Văn Huy - Chi cục PTNT
